सायमन कुझनेट्स

 

*▪️सायमन कुझनेट्स* (30 एप्रिल 1901-8 जुलै 1985) एक अमेरिकन अर्थतज्ञ होते. त्यांना १९७१ चे अर्थशास्त्रातील तिसरे नोबेल पारितोषिक मिळाले.

१९५३ साली प्रकाशित झालेल्या "शेयर्स ऑफ अपर इन्कम ग्रूप्स इन इन्कम अँड सेव्हिंग्स"  (उच्चवर्गाचा आर्थिक उत्पन्नात व संपत्तीत वाटा) या त्यांच्या शोधनिबंधाकरिता व १९५५ साली त्यांनी डेट्रॉइट शहरात त्यांनी दिलेल्या “इकॉनॉमिक ग्रोथ अँड इन्कम इनइक्वालिटी” (“आर्थिक वाढ व आर्थिक उत्पन्नातील विषमता”) या त्यांच्या व्याख्यानाकरीता कुझनेट्स विशेष प्रसिध्द आहेत. यात त्यांनी खासगी भांडवलदारी व्यवस्थेत केवळ सुरूवातीस सामाजिक विषमता वाढते व काही वेळाने संपत्तीच्या देवाणघेवाणीतून साहजिकच आर्थिक समता अस्तित्वात येते असा विचार मांडला. या कार्याबद्दल त्यांना 1971 चे अर्थशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक देण्यात आले.

कुझनेट्सने मांडलेला "आर्थिक वाढ व आर्थिक उत्पन्नातील विषमता" हा विचार तत्पुर्वीच्या कार्ल मार्क्स सारख्या अर्थतज्ञांच्या विचारांच्या विरूध्द हा विचार होता. (मार्क्सच्या मते खासगी भांडवलदारी व्यवस्थेत सामाजिक संपत्ती काही थोड्या व्यक्तींच्या हातात—म्हणजेच खासगी भांडवलदारांच्या हातात—येऊन विषमता वाढत जाते व शेवटी भांडवलदारी व्यवस्था संपुष्टात येते.) कुझनेट्स यांच्या सिध्दांताचा विशेष हा की तो पहिल्यांदाच सामाजिक व वैयक्तीक संपत्तीच्या आकडेवारीवर आधारीत होता तर मार्क्सच्या काळात ही आकडेवारी उपलब्ध नव्हती. (तोमा पिकेती (economist)यांच्या मते असे असले तरी कुझनेट्स यांचा सिध्दांत चुकीचा होता.) कुझनेट्स सिद्धांतातील विषमतेच्या वाढीस व घटीस कुझनेट्सची वक्ररेषा ही संज्ञा प्रसिध्द आहे.